Grenscorrecties met België

Na afloop van de Tweede Wereldoorlog werd het Nederlandsch Comité voor Gebiedsuitbreiding opgericht. Hierin waren de voorstanders van annexatie verenigd, die intensief campagne voerden onder leiding van oud-minister van Financiën J. van den Broek. Als compensatie voor de geleden schade in de voorgaande oorlogsjaren moesten grote stukken Duits grondgebied aan Nederland worden overgedragen.

De eisen waren duidelijk: ‘Grooter Nederland - grooter veiligheid! Eisch Duitschen grond!’ Op een enkele kilometer werd niet gekeken: de één schoof de Nederlandse oostgrens op naar Oldenburg, de ander eiste ‘slechts’ het Ruhrgebied op, en een derde verlegde de grens tot voorbij Hamburg.

Eén van de leden van het Comité voor Gebiedsuitbreiding was Marinus van der Goes van Naters, destijds fractievoorzitter van de PvdA. In 2001 dacht hij er heel anders over, maar in 1945 voelde hij wel degelijk voor annexatie: “Vlak na de bevrijding vond iedereen het eigenlijk: Duitsland heeft ons zo vernederd, daar moeten ze een vergoeding voor geven.” Aangezien Duitsland aan het einde van de oorlog nog berooider was dan Nederland, zat financiële compensatie er voorlopig niet in. Er was dus maar één oplossing: land. Van der Goes: “De Duitsers waren voor mij - na vier jaar gevangenschap - een onplezierig soort volk en ik vond dat ze best een stuk land konden afstaan aan Nederland.” Naarmate de tijd verstreek nam de animo voor annexatie echter af - ook bij Van der Goes: “Ik ging het zelf ook als iets buitenissigs voelen.”

Het kabinet wist niet goed wat het met de kwestie aan moest. De premier voelde zelf weinig voor gebiedsuitbreiding, maar stond onder druk van koningin Wilhelmina, die wel aandrong op annexatie. Toch werd er druk met de geallieerden onderhandeld over mogelijke gebiedsuitbreiding.

In de zomer van 1946 eiste de Nederlandse regering voor het eerst officieel 4980 vierkante kilometer aan Duits grondgebied, maar de geallieerden reageerden weinig enthousiast. Aan de ene kant realiseerden ze zich dat Nederland inderdaad zwaar had geleden onder de bezetting, maar aan de andere kant was hun politiek juist gericht op een zo snel mogelijk herstel van het ineengestorte Duitsland. Annexatie door Nederland zou daar bepaald niet toe bijdragen. Bovendien waren er in 1946 miljoenen mensen op drift in Duitsland en had niemand behoefte aan Duitse vluchtelingen uit de Nederlandse grensstreek.

Al snel werd duidelijk dat de geallieerden nooit een gebiedsuitbreiding van enige omvang zouden toestaan en eigenlijk was niemand in de regering daar echt rouwig om. Naarmate de oorlog langer geleden was, nam ook in Nederland het enthousiasme voor annexatie af. De meeste mensen begonnen te beseffen dat annexatie vooral veel problemen zou opleveren, en die hadden we al genoeg in eigen land en in Indië. Afzien van de gebiedseis was echter ook geen optie: dat zou na alle ophef een te groot gezichtsverlies betekenen.

Elten en Tudderen

De Nederlandse gebiedseisen bleven, maar ze werden steeds iets teruggeschroefd. De geallieerden stemden uiteindelijk in 1948 in met enkele kleine grenscorrecties ten gunste van Nederland, om precies te zijn een uitbreiding met 69 vierkante kilometer en tienduizend Duitsers. De belangrijkste grenscorrectie betrof Elten en Tüdern (Tudderen), twee Duitse grensplaatjses die opeens bij Nederland hoorden. Van de grootse annexatieplannen was niets overgebleven, maar de Nederlandse eer was gered.

Op 23 april 1949 waren de grenscorrecties een feit en marcheerde de Nederlandse marechaussee de grensplaatsjes Elten en Tudderen binnen. Vier maanden later werd de Bondsrepubliek Duitsland uitgeroepen en kwam een einde aan de staat van oorlog waarin Nederland en Duitsland officieel nog steeds verkeerden. Edmund Wellenstein was vanaf 1950 op het ministerie van Buitenlandse Zaken verantwoordelijk voor de nieuwe gebieden. “Er kwamen allerlei wonderlijke problemen op, zoals welk strafrecht geldt daar, wie zorgt er voor hun paspoort? Het inzicht brak natuurlijk door: wat hebben we hier eigenlijk aan? Alleen maar alle mogelijke complicaties. Naarmate de verhoudingen met de nieuwe Duitse regering steeds normaler werden, werden die grenscorrecties steeds abnormaler.”

In opdracht van minister Stikker van Buitenlandse Zaken begon Wellenstein geheime onderhandelingen met Duitsland. Nederland zou bereid zijn de geannexeerde gebieden terug te geven, maar daar moest wel iets tegenover staan. Al eeuwenlang betwistten Duitsland en Nederland elkaar de loop van de grens in de Eems/Dollard. Dit leek een ideale kans om die grens eindelijk vast te leggen in het voordeel van Nederland.

Duitsland wilde op dat punt echter geen enkele concessie doen. Wellenstein: “Ik denk dat die Duitsers dachten, braden jullie maar rustig in je vet. Dit komt vanzelf weer bij ons terug, als we maar geduld hebben.” En ze hadden gelijk, want op 1 augustus 1963 gaf Nederland de geannexeerde gebieden terug aan Duitsland, zonder dat de kwestie van de Eems/Dollard was geregeld. Nederland kreeg wel iets anders, namelijk 125 miljoen schadevergoeding voor Nederlandse nazi-slachtoffers.

Toch bleven enkele "grenscorrecties" in tact. 125 hectare (ruim 1 vierkante kilometer) grondgebied nabij Nijmegen met daarop de Duivelsberg dat bij de Duitse plaats Wyler heeft gehoord.