Jaarlijkse viering Ontzet van Leiden pas sinds 1886

De website van de 3 October Vereeniging Leiden meldt over de viering dat het feest de eerste twee eeuwen heel spontaan door de Leidse bevolking gevierd werd zonder dat daar een organisatie aan te pas kwam. Toen het in het begin van de 19e eeuw toch een beetje begon te verwateren, waren het de studenten verenigd in het 'Leids Studenten Corps', die het nieuw leven inbliezen. Zij stonden in 1886 ook aan de basis van de '3 October-Vereeniging'.

Polygoon maakte in 1922 een filmpje van de feestelijkheden - hier kijken bij Filminstituut Eye. Het Nieuwsblad van het Noorden schreef in 1922 een kort artikel:

'De feestelijkheden ter gelegenheid van de herdenking van Leiden's Ontzet vanwege de 3-October Vereeniging, zijn gistermorgen reeds om 7 u. aangevangen met een reveille van den Stadhuistoren; waarna om acht uur volgde koraalmuziek en zang tegenover het Van der Werf-park. Om halfnegen ving een elf-dorpen tocht om Leiden van 500 mannelijke en vrouwelijke wielrijders aan om medailles en dasspelden. Van negen uur tot half elf was er uitdeeling van brood, haring en Van Nelle's koffie aan 1980 personen en oud-Hollandsche muziek met gondelvaarten in de Aalmarkt. Van tien tot half twaalf carillonspel en springen van de fontein op de Vischmarkt. 's Morgens, 's middags en 's avonds op het Schuttersveld kermis en concerten en tot slot een groot vuurwerk.

De winkeletalages in de bevlagde straten hadden veel bekijks. Het hoofdnummer op het feestprogramma was een openluchtspel op een terrein aan den Hooge Rijndijk, in verband met den intocht van Prins Maurits binnen Bergen-op- Zoom op 3 October 1622, en de optocht, dezen intocht voorstellende, door Leiden's straten.

In eenige kerken had de godsdienstige herdenking plaats.'

In 1929 maakte Polygoon opnames tijdens de feestelijkheden. Dagblad De Tijd schreef een uitgebreid artikel over die dag:

'Geheel de Leidsche bevolking en al de feestgangers, die ondanks het slechte weer naar de Sleutelstad waren gekomen, om de 3 October-Pret mee te vieren, hebben Donderdagmorgen in gespannen verwachting uitgezien naar wat de luchten van plan waren te doen.

Kan men zich eigenlijk wel goed een 3 Octoberfeest indenken zonder 3 October-optocht? Zeer zeker niet. Het is de laatste jaren zelfs de hoofdschotel van het jaarlijksch feest van Leidens Ontzet geworden.

Doch gelukkig werden de verwachtingen met .teleurgesteld. Weliswaar moest het bestuur den optocht tot twee uur, daarna tot drie uur uitstellen, doch gelukkig brak de zware regenlucht toen wat …

Pluvius ontfermde zich over de Leidsche feestgangers, hij wilde hun den traditioneelen optocht ook dit jaar niet onthouden. Wel moest de route voor een groot deel ingekort worden en moest men een bezoek langs het Diaconessenhuis en het Acad. Ziekenhuis laten vervallen, doch de feestgangers hebben den optocht toch in zijn geheel gezien en niemand zal er spijt van gehad hebben, want het aanschouwen ervan was zeker de moeite waard.

De optocht, voorstellende „de Rijn", historie en sage van St. Gothard tot Katwijk aan Zee, was ontworpen en in teekening gebracht door Jan de Quack. Aan dezen optocht namen deel 380 personen, 160 paarden, 7 groote praalwagens, karossen, statierijtuigen met vier- en zesspannen, enz., en hij werd begeleid door 6 muziekkorpsen.

De sierkunstenaar Jan de Quack heeft van dit zeldzaam onderwerp werkelijk iets grootsch en schoons weten te maken, al mag niet worden ontkend dat het beschrijvend tekstboekje noodig is om de beteekenis der uitbeeldingen en voorstellingen te kunnen bevatten. Maar dan komt men ook tot de bekentenis, die Jan de Quack in poëzie-vorm ter verduidelijking in het programmaboek heeft neergeschreven:

Ditmaal zal 't zijn „De Rijn", die Leiden wil verhalen
Van wat hij hoorde en sprak in d'onderscheiden talen
Der landen aan zijn vloed, van Gothardt's hoogsten top,
Tot, waar aan Katwijk's strand hem opneemt 't ruime sop!
En, als wat hij vertelt slechts aandacht mag verwerven,
Kent ieder zijn geboort, zijn leven en.... zijn sterven!

't Is niet wél mogelijk een gedetailleerde beschrijving te geven van al hetgeen in dezen optocht in beeld wordt gebracht. We zien er de geboorte van het Rijnland (St. Gothard), den jongen Prinselkijen Rijn (St. Gothard tot voorbij Bazel). In de tweede groep gaat de Rijnprins als jongeling te paard door het Fransch-Duitsch stroomgebied (tusschen Schwarzwald en Vogezen). Dan komt de Rijnvorst, paladijn van Karel den Grooten, door Bourgondië en Oost Frankenland en wordt hij in de Nibelungen schatbewaarder van het Rijngoud. Als groot-wijngoedbezitter fuift de Riingrootvorst op 't edel druivennat bij het Wijnfeest aan den Rijn. Dan zien we hem als den Rijnroof-ridder te paard en vervolgens als zanger in de Lorelei, waar de Rijnmystiek geheimzinnig-bekoorlijk aandoet. In het Zevengebergte begroeten de Zeven Berg-ridders den Rijngrootvorst en in Keulen wordt de Rijngrootvorst Kruisridder, waarna hij zijn blijde inkomste doet binnen Holland, om het laatste deel van zijn tocht af te leggen langs den Hollandschen Rijn, waarbij nagenoeg alle steden en dorpen, die hij voorbij komt, in beeld worden gebracht.

In de groep van Leiden gaat dan een praalwagen, waarop de vijf faculteiten, zoomede de sterrenkunde en de chemie zijn uitgebeeld, waarboven Minerva als schutsvrouwe pareert. Ten leste komt hij aan Katwijk aan Zee, waarbij hem uitgeleide wordt gedaan door Neptunus. t Is waarlijk een fijnzinnig, kunstrijk geheel geworden, waarvoor Jan de Quack zeker een woord van lof toekomt.

En aan het slot van zijn optocht-begeleidende poëtische ontboezeming schrijft Jan de Quack:

„Est vita nostra brevior
Et mors amara longior"
Dat zit me in m'n kop te malen,
Nu vorst Neptuun me óp komt halen,
Om daar, aan Katwijk's oude Strand
Den Dood te reiken mijne hand!

En, zoo die hand, welhaast bedolven,
Daar onder 't kruivend schuimder golven,
Nog éénmaal boven water stak
Zij 't om de 3-October-heeren
Uit 't zilte nat te salueeren…
… En y-compris… ook ….

Te half zes was de optocht ten einde. Er was gedurende den twee en een half uur langen tocht geen druppel regen meer gevallen en ook des avonds bleef het droog.

Desondanks was een bezoek aan het Schutterveld allerminst aan te raden, want men schepte de schoenen over in de bagger, hoewel een enorme hoeveelheid turimolm, krullen en zaagsel erop gebracht was.

En niemand, die het niet gezien heeft, zou het gelooven, dat duizenden ondanks alles het Schuttersveld en de diverse vermakelijkheden bezochten, alsof er geen pap-bodem bestond. Als het 3 October in Leiden is moet er feest gevierd worden, dat is het wachtwoord. De onaangename gevolgen voelt men eerst later.

De avondfeestviering verliep verder als gewoonlijk. Er was een cabaretavond in de zalen der Stadsgehoorzaal en er was feest op het Schuttersveld met concerten en hosvlonder, van welk laatst „dans"-middel als steeds een overvloedig gebruik werd gemaakt.

Tot slot werd een groot vuurwerk afgestoken en de feestviering van Leiden's Ontzet behoorde weer tot het verleden.'