Sint Maarten

De kerngebieden in Nederland zijn Limburg, Noord-Holland, Friesland, Drenthe en Groningen. Buiten deze kerngebieden komt het feest echter ook voor, soms nog maar recent onder invloed van inwijkelingen, soms omdat de stad een eigen, historische band met de figuur Sint-Maarten heeft. Dat laatste geldt bijvoorbeeld voor Utrecht. In deze stad wordt sinds een aantal jaren het Sint-Maartenfeest intensief gevierd. Er is een Sint-Maartensberaad dat zich alleen maar met Sint-Maarten bezighoudt. Dit Beraad laat de minder positieve elementen van Sint-Maarten zoals zijn gewelddadige optredens jegens andere culturen en geloven buiten beschouwing. Sint-Maarten is als schutspatroon nauw met de stad Utrecht verbonden.

Niet in iedere streek lijkt de traditie even sterk te staan. In Limburg, Noord-Holland en Groningen werd in 1997 vastgesteld, dat in deze provincies de Sint-Maartenviering nog vrij actueel was. In de provincies Friesland, Drenthe en Noord-Brabant bleek een vermeerdering van vieringen te zijn waargenomen. In mindere mate wordt Sint-Maarten gevierd in Zuid-Holland en Zeeland. Ook in Overijssel, Flevoland en Gelderland wordt het feest gevierd.

Dat het feest niet verdwijnt, maar zich in tegendeel verder verspreidt, wordt geïllustreerd door de ontwikkeling in Amsterdam. Het feest werd hier al honderden jaren niet meer gevierd, tot het enkele decennia geleden in de buitenwijken opdook, onder invloed van de omliggende gemeenten. Begin deze eeuw doken de eerste lampionnen ook aan de grachten op, en inmiddels is het Sint-Maartenlopen ook in Amsterdam een levende traditie.

In Nederland wordt het Sint-Maartenfeest niet alleen door katholieken maar ook door protestanten, moslims en anderen gevierd, vaak met een zang en bedeltocht langs de deuren. Meestal zonder achterliggende katholieke gedachten - in de liedjes wordt vaak nauwelijks aandacht aan de religieuze achtergrond besteed. De liedjes hebben vaak een humoristisch karakter en het repertoire wordt ieder jaar aangevuld met parodiërende of satirische teksten.

Sint-Maarten wordt niet overal op dezelfde wijze gevierd. In sommige plaatsen worden optochten georganiseerd, in andere worden vreugdevuren ontstoken. Zeer algemeen is de lampionnentocht.

Deze laatste traditie komt het meest voor in de noordelijke provincies en in Noord-Holland (waar het ook wel keuvelen wordt genoemd). De kinderen maken lampionnen of hollen bieten (vergelijk Jack-o'-lantern) uit en gaan met de lichtjes langs de deuren. Daar zingen ze speciale Sint-Maartensliedjes en krijgen hiervoor snoep of fruit. Vroeger werd het lichtje rondgedragen in een uitgeholde voederbiet. Hoewel dit soms nog wel gedaan wordt, zijn kleurige, door de kinderen zelf gemaakte, lampionnen tegenwoordig het meest gebruikelijk. Deze lampionnen worden vaak onder schooltijd gemaakt, bijvoorbeeld in de lessen handenarbeid. Vroeger werd in met name Noord-Holland ook veelvuldig gebruik gemaakt van de foekepot om de liedjes die bij de rondgang werden gezongen te begeleiden. Het Sint-Maartengebruik werd toen ook wel "foekepotterij" genoemd.

In de zuidelijke provincies en in Vlaanderen komt het langs de deur gaan ook veel voor, soms in combinatie met een vreugdevuur of een optocht. In sommige West-Vlaamse dorpen wordt het van deur tot deur gaan "ruusbuzen" genoemd, naar de eerste woorden van het liedje dat de kinderen zingen ("Ruus buus buus").

In Mechelen ligt de nadruk wel expliciet op het langs de deuren gaan. Kinderen gaan vaak verkleed, maar dragen geen lampionnen mee, alhoewel sommige deelgemeenten (zoals Rijmenam) wel iets gelijkaardigs kennen. De Mechelse kinderen zingen een eigen, uniek "Sinte Mette lied" (Sinte-Mette van de ruggenuchte). De in het liedje vermelde "kruk" is een draagstoel. Alhoewel dit vandaag bijna niet meer gebeurt, bestond vroeger elke "Sinte Mette"-groep uit een Sint gezeten op een draagstoel, die werd rondgedragen door zijn kompanen. Vandaag de dag houdt het Sinte Mette Genootschap deze Mechelse traditie in stand. Uitzonderlijk voor de regio Mechelen is dat ook de volwassenen Sint-Maarten vierden (de "grote Sinte Mette"), traditioneel op de zondag ná 11 november. Het Genootschap doet dit nu nog met de bedoeling geld in te zamelen dat gebruikt wordt voor de instandhouding van het feest.

De vreugdevuren zijn vooral typisch voor Limburg, meestal in combinatie met een optocht. Men verzamelt hier in de kerk waar het verhaal van Sint-Maarten verteld wordt. Vervolgens loopt men in een lampionnenoptocht naar een groot vuur (een zogenoemde troshoop) waar 'de arme man' van het vertelde verhaal zich kan warmen. De kinderen krijgen traditioneel een oliebol uitgereikt. In een groeiend aantal dorpen komt het ook voor dat kinderen buiten de viering om van huis naar huis gaan om een lied te zingen en beloond te worden. De Sint-Maarten viering wordt meestal de vrijdag of zaterdag voor de 11e november gevierd om geen overlap te creëren met de start van het carnavalsseizoen (de 11e van de 11e). Ook buiten Limburg komen hier en daar vreugdevuren voor.

Optochten worden tegenwoordig vooral in West-Vlaanderen gehouden, vooral in de streek rond Veurne en Ieper. Deze stoeten vinden meestal plaats aan de vooravond van de naamdag, dus op 10 november. Sint-Maarten gaat hier vergezeld van Zwarte Piet. Samen lopen zij vooraan in de stoet en de kinderen met hun bieten volgen. Na de stoet (waar soms ook de plaatselijke fanfare of harmonie in meeloopt) kunnen de kinderen in veel gemeenten een zak met lekkernijen halen (mandarijnen, chocolade, picknicken, Onze-Lieve-Vrouwtjes, speculaas, marsepein en Sint-Maartenskoeken). Op 11 november zelf krijgen de meeste kinderen nog meer lekkernijen en speelgoed.

In en rond Ieper vallen deze vieringen vaak samen met de verschillende herdenkingen van de Eerste Wereldoorlog. In Ardooie, waar Sint-Maarten de patroonheilige is, gaat ieder jaar een avondstoet door de straten, volledig in het teken van Sint-Maarten en het begin van de winterperiode. Elk jaar komen duizenden toeristen op dit spektakel af.

(bron: o.a. Wikipedia)