De intocht van Sinterklaas

Sint-Nicolaas komt oorspronkelijk niet uit Spanje. Hij was bisschop van Myra, een havenstad in het huidige Zuidwest-Turkije. Over zijn leven is weinig bekend. Volgens de overlevering overleed hij op 6 december 343. Na zijn dood deden er verhalen de ronde over de wonderen die hij zou hebben verricht en werd hij heilig verklaard.

Sint-Nicolaas werd de beschermheilige van zeelieden, handelsreizigers, kinderen, dieven, pandjesbazen, maagden en prostituees. Zijn graf in een voor hem gebouwde kerk in Myra werd een bedevaartsoord voor duizenden reizigers.

In 1087 dreigden de Turken (Seidsjoeken) Myra te veroveren. In christelijk West-Europa wilde men de overblijfselen van de heilige niet in hun ‘heidense’ handen laten vallen. Zeelui uit de Zuid-Italiaanse stad Bari voeren in het geheim naar Myra en roofden de beenderen van Sint-Nicolaas. In Bari werd Sint-Nicolaas herbegraven in een speciaal gebouwde kathedraal. Zijn overblijfselen liggen daar tot de dag van vandaag.

De actie van de zeelui van Bari was niet voor niets geweest, want Myra viel inderdaad in handen van de Turken. Beide steden hadden overigens tot het Byzantijnse Rijk gehoord, dat in de elfde eeuw uit elkaar viel. Bari werd in die periode bezet door de Noormannen. De Spanjaarden hadden de stad daarna van in 1503 tot diep in de achttiende eeuw ingelijfd. Daarmee is Sint-Nicolaas een paar eeuwen ‘Spaans’ geweest.

Nadat Sint-Nicolaas zijn laatste rustplaats in Bari had gevonden, verspreidde de populariteit van de heilige zich naar Nederland en de rest van West-Europa. Via Napels, Rome, Spanje en Frankrijk vond de verering een weg naar Vlaanderen en Nederland en via Engeland, naar Scandinavië en IJsland. Dat hij beschermheilige van zeelieden en kooplieden was, werkte dit in de hand.

 De feestdag van Sint-Nicolaas werd in Nederland eerst met kerkelijke plechtigheden gevierd. Na de reformatie in de zestiende eeuw verbood de kerk de verering van heiligen. De protestanten probeerden zich met medewerking van de staat van het paapse Sint-Nicolaasfeest te ontdoen.

Het Sinterklaasfeest hield desondanks stand, door de populariteit van het feest en door het enigszins aan te passen. Sint-Nicolaas werd minder katholiek gemaakt. Hij werd voor alle religieuze stromingen acceptabel als gulle gever. Sint-Nicolaas was Sinterklaas geworden.

In 1850 kreeg hij, dankzij het boekje van schoolmeester Jan Schenkman, zijn zwarte knecht (zie bovenste afbeelding).

De allereerste intocht van Sinterklaas vond plaats in 1888 in Venray. In Amsterdam wordt al sinds 1934 een jaarlijkse intocht van Sinterklaas gehouden, die zijn startpunt heeft bij de Sint-Nicolaaskerk tegenover het Amsterdamse Centraal Station.

Het bioscoopjournaal Polygoon was er vaak bij om de intocht te filmen. Ook in de oorlog ging de Sinterklaas-intocht gewoon door, al kreeg hij wel een nationaal-socialistisch sausje. Zo werd Sinterklaas in 1941 mede opgewacht door NSB-jongeren.

Vanaf 1952 wordt de intocht van Sinterklaas als tv-programma op een zaterdag in november uitgezonden. Tot 1960 gebeurde dat steeds in Amsterdam, daarna ook in andere steden of dorpen waar een boot aan kan meren. De omroep weet daarbij handig gebruik te maken van de onderlinge rivaliteit van gemeentes, die om publicitaire redenen graag de intocht willen organiseren.

Mies Bouwman presenteerde de eerste intochten. Na een periode met wisselende presentatoren (o.a. Sonja Barend, Wieteke van Dort en Koos Postema) maakte vooral Aart Staartjes vanaf 1982 naam als Sinterklaas-presentator. Zijn laatste intocht presenteerde Staartjes in 2001.

Sinds 2002 wordt de intocht uitgezonden in de vorm van een Sinterklaasjournaal. Met o.a. Dieuwertje Blok en Rik Hoogendoorn als presentatoren. In 2007 nam Jeroen Kramer de rol van Hoogendoorn over. De boot van Sinterklaas, de Pakjesbot 12, doet dienst sinds 1985.

Bekijk hier de oudste gefilmde intocht van Sinterklaas uit 1920, in de Amsterdamse Jordaan.

Lees hier alles over de geschiedenis van het Zwarte Pieten-debat