Meer geschiedenis? Kijk op NPOKennis.nl
↳ Enter om te zoeken
koningin Wilhelmina 1931 kersttoespraak Telegraaf
Tekening in de Telegraaf van Wilhelmina tijdens Kerst 1931

Kerst in oorlogstijd

Het was niet toevallig dat koningin Wilhelmina in 1914 voor de eerste keer een Kerstgroet aan de Nederlanders stuurde. Het was tenslotte de eerste winter van de Eerste Wereldoorlog, waarvan de gruwelijkheden inmiddels bekend waren, maar de afloop absoluut niet. De tekst besloeg één blaadje, dat vanaf 24 december 1914 voor 2,5 cent te koop was – en snel was uitverkocht.

23 december 2007

Het Spoor terug: Koninklijke kersttoespraken

Driekoningen
Bekijk Video
33 min

De Kerstgroet van 1914

'Er is veel stof tot dankbaarheid in onzer groten doch moeilijke tijd. Een verheffende zin van eenheid en saamhorigheid treedt ons tegemoet, onderlinge waardering en samenwerking op velerlei gebied valt waar te nemen, als de nooddruft stijgt wordt de liefde overvloediger.

Krachtig doet de behoefte tot nadenken, tot gebed zich gevoelen; er wordt vurig gebeden.

Men kan zich geen groter tegenstelling denken dan de heilsbelofte Gods en leed en de smart waaronder thans de wereld gebukt gaat. Doch nooit schitterde ons het licht dier eeuwige ontfermde liefde helderder tegen dan op dit feest van onzen Heiland; immers ook om de ellende te dragen, waarvan wij op dit ogenblik getuige zijn, nam Hij onze gestaltenis aan.

Gelijk het landschap, door de zon met licht overgoten, zich baadt in de weelde van rust en van kalmte, zo straalt op het hart dat zich voor Hem ontsluit, vrede en blijdschap af zo Christus liefde het beschijnt. Hiervan jubelt het Engelenheir op Bethlehem's velden.

Het kindeke Jezus heeft ten allen tijde veel vertrouwen gevraagd, Het vraagt dit nog steeds. Aan ons de fiere moed Het dit te schenken. Laten wij met de Herders gaan in het gebed naar de kribbe, naast het kruis, met AL onze noden en vragen. Tot ten slotte ons gebed en geloof overgaan in aanbidding.'

kersttoespraak 1931 luisteraars
Kersttoespraak koningin Wilhelmina 1945

Geen traditie

Het was nog niet het begin van een nieuwe traditie, zei historicus Cees Fasseur in 2007 bij OVT, want in latere jaren verspreidde Wilhelmina geen kerstboodschappen meer. In 1931 pakte ze de draad weer op met een Kerstrede op de radio - de eerste keer dat haar stem op de radio was! Het klinkt daarom wat onwennig, met ook nog eens een enorme ruis op de lijn waardoor het grotendeels onverstaanbaar was. Toch is het een historisch moment, omdat de meeste Nederlanders daarvoor haar stem nog nooit hadden gehoord! Omdat de meeste mensen toen geen radio hadden, verzamelden ze zich in kerken en andere grote gebouwen om daar te luisteren.

Vooral in de voormalige koloniën maakte dit bijzonder veel indruk, aldus Fasseur. In Suriname en op de Antillen was het redelijk te volgen, maar in Nederlands-Indië waren de verbindingen zo slecht dat grote delen niet te horen waren.

‘De aanvankelijk goed doorkomende eerste zangnummers deden de verwachtingen stijgen,’ schreef het Nieuwsblad van het Noorden hierover, ‘welke daardoor te scherper terugvielen, toen de duidelijk geannonceerde rede van de Koningin practisch onverstaanbaar doorkwam. De teleurstelling groeide naar mate bleek dat noch het begin noch het slot begrijpelijk was, en uitte zich in allerlei vormen. Velen voelden er verder niets meer voor om de rest van het programma te hooren en verlieten de zalen, anderen bleven nog langen tijd zitten, hopend dat er wellicht toch nog iets zou gebeuren, waardoor alles weer werd goedgemaakt.’

Die opname uit 1931 is bewaard gebleven, en op onze site opnieuw te horen. Gelukkig hebben we de tekst ook nog, want het is inderdaad bijna niet te volgen.

koningin Wilhelmina 1945 kersttoespraak
Kersttoespraak koningin Wilhelmina 1945
24 december 1931

Wilhelmina: kersttoespraak 1931

Wilhelmina 1931
Bekijk Video
9 min

De koninklijke boodschap

Koningin Wilhelmina:

“Voor mij is het een reden tot dankbaarheid mij op dit oogenblik door de radio met u allen verbonden te weten en daardoor zoovele landgenooten te kunnen toespreken. Het is als scheidde ons geen afstand, als toefden wij in elkaars tegenwoordigheid.

Ik zie in ons contact door den aether het beeld van een hoogeren band, door God zelf gelegd, die de geheele menschheid omvat. Terwijl ik u thans mijn Kerstgroet zal voorlezen, doe ik dit in het levendig besef van die saamhoorigheid en gedenk met een uit het hart komende heilbede de geheele menschheid.

Er lijkt ongetwijfeld voor velen een groote tegenstelling tusschen de schaduw, welke de ongunst der tijden op de menschen en omstandigheden werpt, en de groote blijdschap van het Kerstfeest. De stoffelijke en geestelijke nood is hoog gestegen. Er is veel wat neerdrukt, wat de levensvreugde van ons allen bedreigt en sterker dan ooit is de overtuiging, dat wij dit uit ons zelf niet kunnen te boven komen.

Gelukkig brengt het feest blijdere boodschap. Want het Kerstfeest is onafscheidelijk verbonden met onzen strijd en met ons lijden, het is de vervulling van al hetgeen wij daarin ontberen. Het verlegt in ons het zwaartepunt van zorgen en moeite naar Hem, die ons spreekt van verlossing en troost, het brengt den klemtoon van die zorgen en die moeite over op Zijne liefde. Het komt met iets nieuws, met hoogere kracht, het doet die kracht in ons ontwaken, het leert ons dragen wat zonder die kracht niet te dragen is.

Over de wereld, gedompeld in kommer, daalt de Kerstnacht, komt de liefde van God ons lichtend tegemoet, schenkt God Zijn heerlijke gave, Immanuel daalt af in onzen diepen nood. Het licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet overmocht.

De liefde van Christus straalt door de schaduwen van dezen tijd heen, zij zal sterker blijken te zijn dan dat donker. Wij zingen ‘Stille nacht, Heilige nacht’.... Die liefde maakt innerlijk stil. Waar zij overwint verdwijnt de onrust, die velen in onzen tijd den innerlijken vrede ontrooft. Zij voert ons naar dat thuis van de ziel, waar alles in overeenstemming is met het beste en met het diepste in ons wezen.

Zij leert bidden, zóó bidden, dat God verhooren kan; eigen wenschen en begeerten te toetsen aan den hoogen wil van God en dien wil tot den onzen maken en zoo het bedoelen van dat Vaderhart kennen. Zij bekwaamt ons om zelf mede te arbeiden aan het plan, dat Gods liefde voor ieder onzer persoonlijk heeft bepaald en, dat ondanks alle stormen en beproevingen, welke in deze wereld ons deel mochten zijn, rustig zijn voltooiing tegemoet gaat, voor welks verwezenlijking Immanuel onze gestalte aannam.

Hij deelt ons Zijn leven mede. Gelijk in de lente de plantenwereld bij haar ontwaken, in eindelooze verscheidenheid, het wonder te aanschouwen geeft van het ontluiken van één en hetzelfde leven, zoo vertolkt een ieder het van Christus ontvangen leven, volgens eigen aard en karakter in de heerlijke ruimte en vrijheid, welke dit leven ons schenkt. Dit vernieuwe in ons de kracht om met blijdschap onzen weg te gaan.

Welk een vastheid, welk een zekerheid komt er niet in ons bestaan, als wij mogen wandelen bij het licht, dat Zijn leven uitstraalt. Onze tijd vraagt veel moed, veel geestkracht, veel geloof. Het Kerstfeest roept het elkeen als het ware toe: waagt het met Immanuel, dit is God met ons. Vertrouwt op Zijn liefde, in gebed en in persoonlijke gemeenschap.

Zóó wordt alle donker een lichtende Kerstnacht, en ieder kruis, hetzij bewust, hetzij onbewust, met Hem gedragen, gaat over in heerlijkheid.”

25 december 1953

Kersttoespraak koningin Juliana 1953

Kersttoespraak koningin Juliana 1953
Bekijk Video
8 min
25 december 1956

Kersttoespraak koningin Juliana 1956

Kersttoespraak koningin Juliana 1956
Bekijk Video
15 min

Koningin Juliana

Onder koningin Juliana werd de Kersttoespraak een echte traditie door die jaarlijks op de radio uit te spreken. In totaal sprak ze die 31 keer uit met zware teksten over licht en duisternis. De redes van 1956 en 1962 vallen extra op, omdat Juliana toen zware persoonlijke jaren had gekend. In 1956 kwam de Greet Hofmans-affaire op straat en wankelde het koningshuis; zes jaar later was haar moeder overleden. Ze besteedde er veel aandacht aan. Ook de toespraak van 1953, in het jaar van de Watersnoodramp, is als vanzelfsprekend zwaar getekend door de dramatische gebeurtenissen.

24 december 1962

Kersttoespraak koningin Juliana 1962

Kersttoespraak koningin Juliana 1962
Bekijk Video
12 min
Credits
  • Jurryt van de Vooren

Vragen?

Heeft u vragen, ideeën of opmerkingen?

Neem dan contact op met de redactie: